Datowanie metodą izotopów kosmogenicznych (ang. Terrestrial Cosmogenic Nuclide Dating - TCND) jest świetnym narzędziem pozwalającym na badanie czasu recesji dawnych lądolodów poprzez kalkulacje czasu ekspozycji przekształconych glacjalnie powierzchni skalnych lub też głazów narzutowych położonych in-situ na powierzchni moren (Ivy-Ochs i Kober 2008). Metoda izotopów kosmogenicznych (10Be, 36Cl) była z powodzeniem wykorzystywana w datowaniu recesji ostatniego lądolodu skandynawskiego, dostarczając cennych danych odnośnie chronologii faz glacjalnych późnego plejstocenu w Europie (m.in. Rinterknecht i in. 2006a, 2012, Houmark-Nielsen i in. 2012). Techniki geochronologiczne innego rodzaju, takie jak datowanie radiowęglowe (14C) i luminescencyjne (OSL) były również szeroko stosowane w tego typu badaniach (np. Houmark-Nielsen i Kjaer 2003). Jednak zanik południowego sektora ostatniego lądolodu skandynawskiego budzi wciąż kontrowersje, szczególnie w zakresie absolutnych ram czasowych, dynamiki oscylacji krawędzi lodowej czy stylu deglacjacji (m.in. Houmark-Nielsen i in. 2006, Rinterknecht i in. 2006b, Lüthgens i in. 2011, Böse i in. 2012).
Północno-zachodnia Polska jest obszarem kluczowym dla rozwiązania tych problemów. Nowe datowania metodą izotopu kosmogenicznego 10Be na tym obszarze wypełnią lukę istniejącą pomiędzy zapisem geochronologicznym dostępnym dla wschodniej i zachodniej części południowego sektora ostatniego lądolodu skandynawskiego:
Północno-zachodnia Polska jest obszarem kluczowym dla rozwiązania tych problemów. Nowe datowania metodą izotopu kosmogenicznego 10Be na tym obszarze wypełnią lukę istniejącą pomiędzy zapisem geochronologicznym dostępnym dla wschodniej i zachodniej części południowego sektora ostatniego lądolodu skandynawskiego:
Stworzenie chronologii zaniku ostatniego lądolodu skandynawskiego wzdłuż jego południowej krawędzi umożliwi lepsze zrozumienie jego dynamiki w odniesieniu do dostępnych danych paleoklimatycznych. Wyniki, które uzyskamy, mogą zostać użyte jako analogia w prognozach dotyczących tego jak lądolody funkcjonujące współcześnie (grenalndzki i antarktyczny) będą się zachowywać w warunkach postępującego ocieplenia klimatycznego.
Rozmieszczenie miejsc dotychczasowych datowań 10Be oraz 36Cl głazów narzutowych i innych powierzchni skalnych w obszarze perybałtyckim (Dzierżek i Zreda 2007, Heine i in. 2009, Houmark-Nielsen i in. 2012, Rinterknecht i in. 2006a, 2012, 2014) oraz proponowany obszar badań.
Literatura:
Böse M., Lüthgens C., Lee J.R., Rose J. 2012, Quaternary glaciations of northern Europe. Quaternary Science Reviews 44, 1-25.
Dzierżek J., Zreda M. 2007, Timing and style of deglaciation of north eastern Poland from cosmogenic 36Cl dating of glacial and glaciofluvial deposits. Geological Quarterly 51, 203-216.
Heine K., Reuther A.U., Thieke H.U., Schulz R., Schlaak N., Kubik P.W. 2009, Timing of Weichselian ice marginal positions in Brandenburg (northeastern Germany) using cosmogenic in situ 10Be. Zeitschrift für Geomorphologie 53, 433-454.
Houmark-Nielsen M., Kjaer K.H. 2003, Southwest Scandinavia, 40-15 kyr BP: palaeogeography and environmental change. Journal of Quaternary Science 18, 769-786.
Houmark-Nielsen M., Björk S., Wohlfahrt B. 2006, ‘Cosmogenic 10Be ages on the Pomeranian Moraine, Poland‘: Comments. Boreas 35, 600-604.
Houmark-Nielsen M., Linge H., Fabel D., Schnabel C., Xu S., Wilcken K.M., Binnie S. 2012, Cosmogenic surface exposure dating the last deglaciation in Denmark: Discrepancies with independent age constraints suggest delayed periglacial landform stabilisation. Quaternary Geochronology 13, 1-17.
Ivy-Ochs S., Kober F. 2008, Surface exposure dating with cosmogenic nuclides. Eiszeitalter und Gegenwart Quaternary Science Journal 57, 179-209.
Lüthgens C., Böse M., Preusser F. 2011, Age of the Pomeranian ice-marginal position in northeastern Germany determined by Optically Stimulated Luminescence (OSL) dating of glaciofluvial sediments. Boreas 40, 598-615.
Rinterknecht V.R., Clark P.U.M., Raisbeck G.M, Yiou F., Bitinas A., Brook E.J., Marks L., Zelcs V., Lunkka J.P., Pavlovskaya I.E., Piotrowski J.A., Raukas A. 2006a, The last deglaciation of the southeastern sector of the Scandinavian Ice Sheet. Science 311, 1449-1452.
Rinterknecht V.R., Marks L., Piotrowski J.A., Raisbeck G.M., Yiou F., Brook, E.J., Clark, P.U. 2006b, ‘Cosmogenic 10Be ages on the Pomeranian Moraine, Poland’: Reply to Comments. Boreas 35, 605-606.
Rinterknecht V., Braucher R., Böse M., Bourlés D., Mercier J.L. 2012, Late Quaternary ice sheet extents in northeastern Germany inferred from surface exposure dating. Quaternary Science Reviews 44, 89-95.
Rinterknecht V.R., Börner A., Bourlés D., Braucher R. 2014, Cosmogenic 10Be dating of ice sheet marginal belts in Mecklenburg-Vorpommern, Western Pomerania (northeast Germany). Quaternary Geochronology 19, 42-51.
Böse M., Lüthgens C., Lee J.R., Rose J. 2012, Quaternary glaciations of northern Europe. Quaternary Science Reviews 44, 1-25.
Dzierżek J., Zreda M. 2007, Timing and style of deglaciation of north eastern Poland from cosmogenic 36Cl dating of glacial and glaciofluvial deposits. Geological Quarterly 51, 203-216.
Heine K., Reuther A.U., Thieke H.U., Schulz R., Schlaak N., Kubik P.W. 2009, Timing of Weichselian ice marginal positions in Brandenburg (northeastern Germany) using cosmogenic in situ 10Be. Zeitschrift für Geomorphologie 53, 433-454.
Houmark-Nielsen M., Kjaer K.H. 2003, Southwest Scandinavia, 40-15 kyr BP: palaeogeography and environmental change. Journal of Quaternary Science 18, 769-786.
Houmark-Nielsen M., Björk S., Wohlfahrt B. 2006, ‘Cosmogenic 10Be ages on the Pomeranian Moraine, Poland‘: Comments. Boreas 35, 600-604.
Houmark-Nielsen M., Linge H., Fabel D., Schnabel C., Xu S., Wilcken K.M., Binnie S. 2012, Cosmogenic surface exposure dating the last deglaciation in Denmark: Discrepancies with independent age constraints suggest delayed periglacial landform stabilisation. Quaternary Geochronology 13, 1-17.
Ivy-Ochs S., Kober F. 2008, Surface exposure dating with cosmogenic nuclides. Eiszeitalter und Gegenwart Quaternary Science Journal 57, 179-209.
Lüthgens C., Böse M., Preusser F. 2011, Age of the Pomeranian ice-marginal position in northeastern Germany determined by Optically Stimulated Luminescence (OSL) dating of glaciofluvial sediments. Boreas 40, 598-615.
Rinterknecht V.R., Clark P.U.M., Raisbeck G.M, Yiou F., Bitinas A., Brook E.J., Marks L., Zelcs V., Lunkka J.P., Pavlovskaya I.E., Piotrowski J.A., Raukas A. 2006a, The last deglaciation of the southeastern sector of the Scandinavian Ice Sheet. Science 311, 1449-1452.
Rinterknecht V.R., Marks L., Piotrowski J.A., Raisbeck G.M., Yiou F., Brook, E.J., Clark, P.U. 2006b, ‘Cosmogenic 10Be ages on the Pomeranian Moraine, Poland’: Reply to Comments. Boreas 35, 605-606.
Rinterknecht V., Braucher R., Böse M., Bourlés D., Mercier J.L. 2012, Late Quaternary ice sheet extents in northeastern Germany inferred from surface exposure dating. Quaternary Science Reviews 44, 89-95.
Rinterknecht V.R., Börner A., Bourlés D., Braucher R. 2014, Cosmogenic 10Be dating of ice sheet marginal belts in Mecklenburg-Vorpommern, Western Pomerania (northeast Germany). Quaternary Geochronology 19, 42-51.
Recesja ostatniego lądolodu skandynawskiego w Polsce w świetle datowania głazów narzutowych metodą izotopu kosmogenicznego 10Be (DatErr)
